کوشش برای پرده برداری از راز سازه های آبی دوران هخامنشی - مجله تانی بای

داستان چیست؟

حمیدرضا کرمی در ارائه گزارشی از فرایند کاوش در محدوده سازه های آبی، با اشاره به بررسی های باستان شناسی که به تازگی در محدوده شهرستانهای پاسارگاد و خرم بید و مناطق پیرامونی رود پلوار اجرا شده، گفت: با توجه به نیاز اساسی دولت هخامنشی در تامین آب مورد نیاز بخشهای مختلف کشاورزی، باغبانی، مصارف عمومی و مسکونی و همچنین تامین آب محوطه و پردیس پاسارگاد، سدها و کانالهای آبرسانی متعددی برای رساندن آب ایجاد شده که براساس نتایج کاوش ها، بیشترین پروژه های آبرسانی دوره هخامنشیان در دشت پاسارگاد و مناطق پیرامونی اجرا شده است.

کرمی با بیان اینکه دشت های پاسارگاد، مرغاب، خرمبید و کمین بیشترین تعداد سامانه های آبی مربوط به هخامنشیان را در خود جای داده، گفت: استفاده از ظرفیت آبی رودخانه پلوار، کنترل سیلابهای فصلی، جلوگیری از طغیان رودخانه و ذخیره سازی آب برای مصرف در ماههای گرم و خشک، از اهداف اجرای سازه های آبی در آن دوران بوده است.

این کارشناس باستان شناسی تاکید دارد که تکنیک ها و روش های استفاده شده برای ساخت سدها و کانال ها هوشمندانه و در چهارچوب یک برنامه ریزی علمی و با مهندسی دقیق بوده و می توان رد تکنیکهای استفاده شده در ساخت بناهای پاسارگاد را در بعضی سدها مشاهده کرد؛ مثلا در سازه های سنگی سد چمبیان و سد بستان خانی دیدگان، از بلوکهای سنگی تراش خورده چهارگوش به صورت خشکه چین و بست های فلزی دُم چلچله ای، استفاده شده است.

او در ادامه تشریح چگونگی ساخت این سازه های آبی گفت: پیکره اصلی سدها نیز منسجم و با هسته خاک رس ایجاد و برای استحکام و پایداری آنها از لاشه سنگهای طبیعی برای پوشش تمامی سطح هسته استفاده شده است. روشی که امروزه نیز در ساخت بسیاری از سدهای خاکی به کار گرفته می شود.

کرمی با بیان اینکه آبراه ها و شبکه های انتقال آب نیز بخش دیگری از مهندسی مدیریت آب در منطقه محسوب می شود که طراحی آن به شکلی بوده که آب را به دورترین نقطه ممکن برساند، گفت: در این راه حجم بسیار زیادی از تپه ماهوری ها برداشت شده، بخشهای مختلفی از صخره ها در مسیرهای کوهستانی برش خورده و در زمینهای هموار میزان زیادی خاکبرداری شده تا نتیجه این کار بزرگ، همانی باشد که در اندیشه طراحان و مجریان این سیستم بوده است، یعنی بهره مندی همه مناطق مرتبط با پایتخت هخامنشی پاسارگاد از آب.

سرپرست تیم کاوش سد هخامنشی بستان خانی دیدگان در خصوص این سازه آبی نیز بیان نمود: این سد بزرگترین و مهمترین سد تاریخی منطقه و دارای ارزش و اعتبار بسیار زیادی از لحاظ قدمت، تکنیک ساخت و کاربری است و در واقع شناسنامه و الگوی سدسازی در گستره سرزمین ایران باستان محسوب می شود؛ شوربختانه این سد در سالهای اخیر در دو مرحله مورد تجاوز و تخریب سودجویان و حفاران غیرمجاز قرار گرفته و آسیبهای زیادی به آن وارد شده است.

کرمی در رابطه با اجرایی شدن عملیات حفاظت، بازسازی و ساماندهی پس از این کاوش گفت: با توجه به اهمیت و اعتبار این اثر تاریخی و لزوم شناخت و مطالعه آن از تاریخ 25 شهریور امسال کاوش باستان شناسی در قسمت هایی از این سد آغاز شده و امید می رود دانش و آگاهی ما در زمینه های مختلف در ارتباط با سد بستان خانی افزایش یابد و همچنین بتوانیم پس از کاوش عملیات حفاظت و بازسازی و ساماندهی این سد را اجرایی کنیم.

سرپرست کاوش سد بستان خانی دیدگان از شناسایی ساختار جدید معماری در این سازه آبی خبر داد و گفت: در ادامه کاوش باستان شناسی سد هخامنشی بستان خانی دیدگان چند ساختار معماری که در ساخت آنها بلوک های چهارگوش تراش خورده بکار رفته شناسایی شده و مطالعات و بررسی در ارتباط با نقشه و کارکرد آنها در خال انجام است.

حمیدرضا کرمی با تاکید بر ویژگی های منحصر به فرد این سد را از شاخص ترین سازه های آبی تاریخی دانست و گفت: سد بستان خانی دیدگان با بلندای تاج 21 متر، درازای 170 متر و پهنای 70 متر در کف دره بزرگترین سد دوران هخامنشی در سرزمین ایران بشمار می آید که گسترده دریاچه آن نزدیک به 200 هکتار می رسید.

وی در خصوص برنامه های آینده پایگاه میراث جهانی پاسارگاد، گفت: برنامه ما این است که کاوش ها در سد بستان خانی ادامه یابد تا بتوانیم ساختارهای معماری آن را شناسایی کنیم و پس از آن کار بازسازی و ساماندهی سد را آغاز کنیم.

کرمی با اشاره به لزوم ایجاد شرایط حضور پژوهشگران و گردشگران در این منطقه تاریخی گفت: امیدواریم این اثر بی همتا به همراه دیگر سازه های آبی هخامنشی که شاهکار مدیریت و مهندسی آب بشمار می رود از سوی مسئولین مورد توجه قرار گیرد تا ضمن انجام مطالعات و افزایش دانش در این زمینه، بتوانیم این مجموعه ارزشمند را حفاظت و نگهداری کرده و زمینه بازدید علاقمندان، پژوهشگران و گردشگران را از این مجموعه ارزشمند فراهم کنیم.