شورای شهر، شهردار نو تهران و مساله مدیریت بحران - مجله تانی بای

این برنامه راهبردی برای تهران 1416 تصویری از آنچه برای کاهش ریسک برای چهار دوره آینده شورای شهر انتظار داریم، ترسیم می کند. شبکه لرزه نگاری محلی داخل شهر تهران از خرداد 1383 از سوی سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران راه اندازی شده و با 12 ایستگاه در حال ثبت زلزله های محلی با کیفیت بالاست.

در بازه 1383 تا 1389 لرزه های کمی در مجاورت گسل های طالقان، کهریزک و قطعه مرکزی گسل شمال تهران در شبکه محلی سازمان پیشگیری ثبت شده و در عوض لرزه خیزی قابل توجهی در امتداد گسل های مشاء، گرمسار و کندوان مشاهده شد. لرزه خیزی قابل توجهی هم در امتداد قطعه شرقی گسل مشاء به ویژه در مجاورت شهر های دماوند و پردیس و منطقه شرق لواسانات ثبت شد.

از سوی دیگر قطعه مرکزی گسل مشاء (از لواسانات تا میگون و شهرستانک) در یک سکوت لرزه ای است و در عین حال توان لرزه زایی برای یک زلزله با بزرگای 7 تا 7.5 در آن وجود دارد. نگارنده در سال 1374 در مطالعه ای در پژوهشگاه زلزله نشان داد که روی قطعه شرقی گسل مشاء- دماوند- لغزش سالانه 4 میلیمتر به صورت عمودی و 2 میلیمتر به صورت افقی - امتداد لغز - دارد.

این گسل در 10 هزار سال گذشته 9 زلزله ویرانگر و مخرب داشته است. حتی زمین لغزش بزرگ بخش مبارک آباد احتمالا در زلزله سال 1830 میلادی یا حرکت زمین در شمال شرق دماوند که باعث ایجاد دریاچه تار در سال 1665 میلادی و در دوره صفوی شده از جمله فعالیت های این بخش از گسل مشاء در زلزله ها بوده است.

تهران در دامنه های جنوبی رشته کوه البرز واقع شده است و یکی دیگر از مهم ترین مخاطرات زمین شناختی مورد توجه در این شهر، خطر وقوع زمین لغزش است. زمین لغزش های متعددی در محدوده داخلی شهر تهران رخ داده است که برای نمونه می توان به دو زمین لغزش قدیمی گلابدره در شمال تهران و زمین لغزش شهرک مجلس فرحزاد در سال 1383 اشاره کرد. سومین مخاطره طبیعی مهم در تهران، خطر وقوع سیل است.

تجربه وقوع سیل 28 تیر 1394 در دره کن و روستای سیجان کرج، موید خطر این سانحه طبیعی در منطقه تهران و اطراف آن است. ساده ترین راه برای کاهش خطر سیل در یک محدوده شهری، رعایت حریم جهت رودخانه ها و آبراهه هاست. بیشترین خطر سیل در تهران مربوط به حریم رودخانه ها و نواحی کم شیب در نیمه جنوبی تهران است. چهارمین مخاطره زمین شناختی خطر فرونشست زمین است.

فرونشست زمین می تواند دلایل مختلفی ازجمله تراکم سفره آب زیرزمینی، زهکشی از خاک های آلی و معدنکاری زیرزمینی داشته باشد. مطالعات نشان داده که قسمت های جنوبی شهر تهران به دلیل قرارگیری در دشت و وجود آبرفت های جوان، در معرض خطر بالای فرونشست است. به علاوه طی سال های اخیر، رشد جمعیت و برداشت بی رویه از سفره های آب زیرزمینی، بر میزان خطر فرونشست در این منطقه ها به شدت افزوده است.

میزان فرونشست سالانه حدود 36سانتی متر (یک میلی متر در روز) در دشت غربی تهران، خصوصا در منطقه ها جنوب غربی تهران است. تهران را می توان شهری با مخاطرات طبیعی بالقوه دانست. از طرفی طی سال های گذشته، جمعیت ساکن در این نواحی بالقوه مخاطره آمیز رو به افزایش بوده است.

جمعیت تهران در سال 1319 حدود 550 هزار نفر، در سال 1335 حدود 1.5 میلیون نفر، در سال 1345 حدود 2.7 میلیون نفر، در سال 1355 حدود 4.5 میلیون نفر، در سال 1365 حدود 6.1 میلیون نفر، در سال 1375 حدود 6.7 میلیون نفر، در سال 1385 حدود 7.7 میلیون نفر و در سال 1395، 8.7 میلیون نفر بوده است و برآورد می شود که در سرانجام تابستان 1400 حدود 9.4 میلیون نفر در شب برآورد می شود. حدود 4.5 میلیون نفر طی روز برای کار به تهران می آیند.

برای برآورد ریسک مخاطرات طبیعی چهارگانه پس از برآورد خطر هر یک از مخاطرات زمین لرزه، زمین لغزش، سیل و فرونشست به طور جداگانه، این مخاطرات با یکدیگر تلفیق شده و میزان خطر کلی بالقوه مخاطرات چهارگانه محاسبه شد. سپس با ضرب میزان خطر کلی بالقوه این مخاطرات در لایه اطلاعاتی تراکم جمعیت، نقشه ریسک مقدماتی برای شهر تهران به دست آمد. با توجه به این امر تعیین است که بیشترین ریسک سوانح طبیعی چهارگانه زلزله، زمین لغزش، سیل و فرونشست در نیمه جنوبی تهران متمرکز است.

اگر 2.5 میلیون جمعیت سرگردان طی روز در شهر و حدود 3 میلیون نفر جمعیتی که برای کار و خرید طی روز به منطقه بازار تهران می فرایند هم در نظر گرفته شوند، ریسک فزاینده طی روز (نسبت به شب هنگام) برای هر نوع مخاطره قابل انتظار در تهران قابل تصور است. در برنامه راهبردی شانزده ساله پیشنهادی، هدف های راهبردی بر پایه برآورد های واقع بینانه قابل تعیین است و می توان - و لازم است - برنامه عملیاتی برای مراحل مختلف کاهش ریسک سوانح در تهران تهیه و به تدریج اجرا شود.

منبع: روزنامه اعتماد