نقد فیلم رضا ساخته علیرضا معتمدی؛ خوانشی متفاوت و شخصی از جدایی - مجله تانی بای

متعمدی در رضا سعی داشته است با یک روایت اپیزودیک -نه به شکل رایج آن- خوانشی متفاوت، شخصی و کمی فانتزی از یک جدایی را به تصویر بکشد. فیلم ساز به یاری موسیقی و بار فراواقعی داستان پیروز شده نماهای لطیف، قابل لمس و درستی خلق کند. عجله ای برای پیشبرد داستان و قصه گویی ندارد و در بسیاری از مواقع ترجیح می دهد با یک نمای ثابت طولانی و با کنتراست بالا در نورپردازی و رنگ ها به شخصیت هایش فرصت دهد بدون بهره گیری از کلام احساسات خود را با بیننده به اشتراک بگذارند. اگر چند سال دیگر بخواهم بخش هایی از فیلم رضا را به خاطر بیاورم، احتمالا سرگشتگی های معنایی فاطی (سحر دولتشاهی) یا نارسیسیسم نچسب رضا در خاطرم نخواهند بود، اما صحنه دیدار ویولت (ستاره پسیانی) و رضا از آن نماهای جذابی است که دوست دارم همواره در خاطرات سینمایی ام باقی بماند. فیلم ساز فاصله منطقی با شخصتی های داستان ایجاد می نماید، کلام از میان برداشته می گردد و زیر بارش باران و صدای گوش نواز موسیقی، فرصت خیالبافی به بیننده داده می گردد و این همان حظ ناظر از زیبایی است.

در یک توصیف کلی فیلم معتمدی را می گردد اثری به شمار آورد که با تلفیقی از غم، خیالبافی و سرگشتگی میخواهد مخاطب را به سمت کنشی خانوادگی و صد البته عاطفی و سازنده سوق دهد. اما متاسفانه اگر دقایقی از فیلم همچون نمای آغازین یا بعضی از مکث های رمانتیک رضا را فاکتور بگیریم، فیلم در حرکت به سمت مطلوب خود ناکام می ماند. یک فیلمنامه شخصیت محور، بی تردید به پیرنگی درخور توجه و حتی خرده روایت هایی در راستای ترسیم دقیق تر جهان ذهنی شخصیت ها نیازمند است، اما معتمدی در پنجمین تجربه فیلمنامه نویسی خود کاملا چنین اصولی را نادیده گرفته و به همین خاطر فیلم در انتقال درست حس و حال و پیغام خود پیروز نمی گردد.

اگر در فیلم دقیق شویم به وضوح مشخص است که فاطی از زندگی یکنواخت و متوسطش با رضا خسته شده و به دنبال چالش های جدید و تجربه رابطه هایی تازه تصمیم بر طلاق گرفته است. اینطور که پیداست او چند روز پس از جدایی سفری به هندوستان داشته، افراد جدیدی را دیدار نموده و حتی ورزش را آغاز نموده است، اما با دیالوگ از همه بدم میاد، گریه ها و ناراحتی های مداوم و بازگشت هایش به خانه رضا نشان می دهد جهان ذهنی و پرطراوت او سنخیتی با جهان و طبعا آدم های عبوس و کدر پیرامونش نداشته و به همین خاطر فاطی دوباره حریم امن عاطفی و اجتماعی خود را در زندگی با رضا می یابد. مشکل اصلی فیلم رضا در این جهت رفت و برگشتی بی توجهی به مسئله انگیزه و منحنی تغییر در شخصیت های داستان است. همانطور که گفته شد، تقریباً دلیل رفتن فاطی مشخص است، اما دلیل بازگشت و به تعبیری تزکیه او چیست؟ در فیلم هیچ صحنه ای دال بر بهبود یا تغییر رضا وجود ندارد که بر اساس آن بگوییم فاطی روزنه های امیدبخش جدیدی در همسر سابقش یافته است یا فیلم هیچ نشانی از تفکر شخصیت اصلی زن درباره تصمیماتش -چه در طلاق و چه در بازگشت دوباره به زندگی مشترک- در خود جای نداده است و همین موضوعات باعث می شوند رضا کمی مخاطب را گیج و بیننده کم حوصله تر را خسته کند؛ زیرا شخصیت فاطی که رفتارهای او خط مشی داستان را مشخص می نمایند به هیچ وجه ساخته نمی گردد و عدم ترسیم دقیق -و حتی نسبی- جهان ذهنی او باعث می گردد ما درگیری های درونی وی را نفهمیم و این اتفاق برای یک فیلم شخصیت محور نقطه ضعف بزرگی است.

جدای از تصمیمات عجولانه و غیرقابل درک فاطی که از او شخصیتی ضعیف تر از تیپ زنان سرگشته و بسیار آرزومند طبقه متوسط ارائه می نماید، فرایند کشمکش های درونی رضا نیز فراز و فرود خاصی ندارد و زن بارگی او از میانه های فیلم تکراری می گردد و چون کارکرد خاصی در رشد و تغییر شخصیت ندارد، عبث و بی فایده می نمایاند. کوشش های او برای پر کردن خلاء حضور فاطی می توانست به روش های متفاوت و با رفتارهایی برونگرا و حتی رادیکال -مانند بسیاری از فیلم های پیروز اینچنینی- بروز پیدا کند، اما فیلم ساز و شخصیت رضا تنها به یک شکل به دنبال یافتن فاطی در دیگر اجزای هستی و به طور مشخص زن ها هستند و همین باعث می گردد ماهیت عشق و علاقه رضا به فاطی نیز خدشه دار گردد.

• نقد فیلم لتیان؛ ما از همه بیزاریم

رضا فیلمی است درون گرا. دوربین آن عموما ایستاست و در غیر این صورت حرکت هایی تابع شخصیت ها از خود نشان می دهد و عمدتا در مدیوم شات و لانگ شات می گذرد. رابطه زن و مرد و ایستادگی در برابر مسائل زندگی -و نه شانه خالی کردن در برابر آن ها- مرکز ثقل داستان است و در بستری رئالیستی با اندکی چاشنی فانتزی میخواهد بیننده را مجاب به تغییر و تفکر کند، اما در رسیدن به این مهم ناکام می ماند. فیلم قادر نیست شخصیت هایش را به بیننده معرفی کند و به همین دلیل ممکن است شور و اشتیاق او برای همراهی با فیلم و لذت بردن از آن به مرور فروکش کند. ولی با تمام این تفاسیر رضا چند صحنه سینمایی ناب و دوست داشتنی هم دارد که آن را به اثر قابل تأملی تبدیل می نماید. شاید اگر ابتدا و انتهای فیلم سر و شکل بهتری داشت، با تمام ضعف های شخصیت ها و داستان می شد رضا را یک اثر ماندگار در سینمای ایران دانست، اما این فیلم علی رغم اینکه ما را از آینده فیلم سازی و فیلمنامه نویسی او ناامید نمی نماید، اما راه طولانی تا تاثیرگذاری در پیش دارد.

نقد فیلم رضا نظر شخصی نویسنده است و لزوما موضع خبرنگاران مگ محسوب نمی گردد.